Reagovanje na tekst "Sombor, Kula i Vrbas evropska prestonica kulture", autora Zlatka Crnogorca od 24. januara 2014. g.

Autor pomenutog teksta je na zanimljiv i realističan način opisao probleme naselja ovih triju opština i ostavio prostora da se problem (kolonizovane) Vojvodine dalje razmatra. Naime, iznoseći predlog da se Sombor, Kula i Vrbas nađu kao regija na listi kandidata za Evropsku prestonicu kulture 2020. g., autor nenamerno ili nesveno (?) već daje odgovor na razloge devastiranosti ove regije.

Ukoliko sledimo Fukoovo shvatanje geografije kao svojevrsnog obaveštajca koji prikuplja informacije koje aparat moći kvalitativno obrađuje, onda ćemo videti da taj arheološki pristup razmađijava kolonijalne (imperijalne?) tendencije. Fuko kaže: „Postoji samo jedan uistinu geografski pojam, a to je arhipelag“. Ako ovo imamo u vidu lakše je razumeti i tretman (ove) regije u konkretno jugoslovenskom kontekstu iz najmanje dva razloga. Prvi je lingvističke prirode jer regija zapravo predstavlja vojni region – od regere tj. komandovati. Drugo, i ključno, kolonizacija 1945-1946. u pomenutoj regiji naselila je najvećim delom boračke porodice iz Crne Gore, Dalmacije, Korduna, kao svojevrsne graničare koji su „kolonizovani sa busenom“, odnosno kolonizovani su čitavi srezovi, a porodice su nastavile da žive zadružnim životom u kvalitativno drugačijem ambijentu. Kolonizovati region kao što je Vojvodina ne znači jednostavno podići garnizon s obzirom na to da je reč o regiji koja je nastala otimanjem zemljišta od vode i močvare. Dakle, pored moći da se nečim upravlja neophodno je i znanje. To znanje su imali Folksdojčeri koju su planski naseljeni podunavljem kako bi dugoročno fundirali regiju. Njih danas nema ali fundus koji su za sobom ostavili i dalje je živ, devastiran i sa tendencijom regresa. Zanimljiv je podatak koji je reditelj Lazar Stojanović izneo na jednoj tribini o podunavskim Švabama, a tiče se razloga proterivanja Švaba, ali ne i Mađara, iako su zločini hortijevaca u Vojvodini bili veći i brutalniji. Naime, po završetku Drugog svetskog rata Nemačka je bila okupirana i podeljena na interesne zone, dok je Mađarska automatski pripala komunističkom bloku i imala svoje komunističko rukovodstvo, što pokazuje da uzrok proterivanja nije bio etničke prirode, već ideološke i geostrateške. 

Osnovni problem sa kojim se (kolonizovana) Vojvodina susreće jeste sistemsko vs. stihijsko življenje. Autor se u svom tekstu osvrće i s pravom kritikuje sakralnu arhitekturu „nacionalno osvešćene Srbije“ koja izgleda prilično anahrono. Međutim, sakralno je prostorna manifestacija onoga što je odlika određene politike ka određenoj provinciji (koja je osvojena teritorija, od vincere) i ovde smo opet kod svojevrsnog geopolitičkog imperijalizma. Vojvodini treba staviti do znanja da nema svoj kulturni identitet i integritet. Ova priča počinje devedesetih i sa pojavom „pravoslavnih komunista“, odnosno politikom Miloševićeve nacional-boljševičke ideologije. No, valja se opet vratiti Fukou i njegovom shvatanju pojma moći koji nikako ne treba posmatrati isključivo u domenu zabrane i apsolutne dominacije određene politike. U ovom, konkretnom, slučaju novije sakralne arhitekture Vojvodine, ne možemo reći da se ona pojavljuje neosnovano i iznenada kao diktatorsko nametanje određenog stila. Korene ovog urbanističkog haosa treba tražiti u tzv. „kapilarnoj moći“, koja je raspršena u svakodnevnoj kulturi stanovanja, ona dolazi „odozdo“, a koja seže u neplansku i nesistemsku gradnju iz perioda socijalizma. Suštinsko pitanje nije izgled crkve, odnosno katedrale, već urbanistički plan uređenja samih kuća. Ignorisanje konteksta gradnje dovodi do nakaradnosti, ali iznad svega do nerazumevanja samog pojma kuće. Odnosno, shvatanje da krov nad glavom nije isto što i kuća jer je to način života koji se doživljava kao nomadski, i u toj situaciju seobe i izbeglištvo su konstanta.

Regija je u osnovi vojni termin, ali u njegovoj evoluciji možemo videti da se uspešno komandovanje ne zasniva samo na podaničkom principu lojalnosti. Odnos različitih ideologija oslobođenih Južnih Slovena prema Vojvodini kao regiji bio je voluntaristički i lišen razumevanja srednjoevropskog kulturnog kruga. Treća generacija kolonista je poklekla, ali isto tako naučila da mora da improvizuje i zdravorazumski rasuđuje. To je duži i bolniji put ka potencijalnoj revitalizaciji ove regije.

Prvobitno objavljeno u dnevne novine Danas