Kada se sa Kalemegdana posmatra savsko priobalje, konkretno prostor nekadašnje Savamale i današnjeg Beograda na vodi, stiče se simbolički utisak svojevrsne novobeogradske invazije na Beograd.
 |
| Tornjevi dveju epoha |
Monolitna bezličnost ovih
prostora koje odlikuju beton, čelik i staklo uklapa se u jednoličan geografski
predeo ravnice koja je poput mora simbol ništavila i antivremena. Zanimljivo je
da su oba projekta, Novi Beograd i Beograd na vodi, nastali kao plod
svojevrsnog dekreta, odnosno odluke donesene odozgo kao ignorisanja ljudske spontanosti,
improvizacije i kreativnosti. Ako je Novi Beograd plod dvadesetovekovnih težnji
ka modernizaciji koja će biti vođena apstraktnim principima o „kući kao mašini
za stanovanje“ kako je govorio Le Korbizjee, onda je Beograd na vodi plod
postmodernog društva koje pokreće princip samozadovoljnog gomilanja novca kao
ultimativnog cilja. U oba slučaja reč je o bezličnim modelima građenja grada i
razgradnje zajednice u kojoj karakter, dostojanstvo i lični pečat
individualnosti stoje naspram interesa partije ili korporacije. Moderna i
Postmoderna u tom smislu funkcionišu u savršenom skladu.
Bilo bi zanimljivo čitati novo hodočašće Pekićevog
Arsenija Njegovana kojem je prekosavski Novi Beograd bio odveć stran i naporan
ne samo u vidu bezličnosti duha, već i u prenesenom značenju političke i javne društvene
misli. Ako se sledi Lefevrova misao o „gradu kao otisku društva u prostoru“
onda se pretpostaviti može da Pekić svoju slobodarsku kritiku postavlja
direktno na račun novih komunističkih vlasti kroz svoje gradsko šetanje
Kosančićevim vencem očima kućevlasnika i graditelja Arsenija Njegovana.
Naspram haotičnosti urbanog neplaniranja starog
Beograda stoji bezlična racionalnost diktatorskog uma Novog Beograda. Savršena
simetričnost Novog Beograda kao grada nove Utopije u direktnoj je koliziji sa
improvizatorskom anarhičnosti starog jezgra Beograda. Ako je Novi Beograd
mašina, onda je Beograd živo biće sa svim svojim prirodnim manama. U simetriji
Novog Beograda ogleda se uniformnost, to je naselje, a ne grad – naselje nastalo
odlukom poput podizanja logora, a ne viševekovnim kolebanjima i taloženjem
slojeva slučajnih i namernih grupa prolaznika. Asimetrija jezgra starog grada
(bilo kojeg) prikaz je spontanosti i nespremnosti na red i sistem, to je još
uvek prilagođavanje geografiji, biologiji i zajednici, a ne njeno rušenje i
deifikacija. Istovremeno, asimetrija je odraz ljudskosti, ona je stihijska,
plahovita, konfuzna, emotivna, ona je realna slika istinske ljudske pobune
protiv sistema i jednoobličja koje donose Moderna i Postmoderna.
U Beogradu se sjedinjuju opoziti metafizičkog mišljenja o formiranju zajednice i oblikovanju prostora. Kroz istoriju grad je bio utvrđenje na brdu nedostižno varvarima, dok su planine rezervisane kao staništa bogova, a ravnice simbol ništavila i propasti.
 |
| Motovun, srednjevekovni grad na brdu |
U mitovima grad je po
pravilu na brdu, bilo da je reč o sedam rimskih brežuljaka ili o američkom mitu
o gradu na brdu kao svetioniku zajednice koji se direktno oslanja na Jevanđelje
po Mateju: „vi ste svjetlo svijetu, ne može se grad sakriti kad na gori stoji“.
Takođe, možemo govoriti i o nekropolisu - gradu mrtvih kao preteči svih gradova
budući da gotovo nema slučaja da određena ljudska zajednica svoje preminule
sahranjuje na niskim i plavnim terenima brinući da na taj način sačuva vezu
između predaka i budućih naraštaja.
"Vi ste svjetlo svijetu", crkva Sv. Petke, Kalemegdan
Nestajanje grada ljudi ogleda se i na slučaju ukidanja
ulice kao mesta susreta, a koja je oteta od pešaka i promovisana u saobraćajnu
arteriju po meri mašine – automobila. Prvo su veliki bulevari stvorili osećaj
bespomoćnosti i izgubljenosti u prostoru, a onda su betonsko-staklene zone
poslovnih i rezidencijalnih zona zapečatile slobodu kretanja i dostupnost grada
svima. Na taj način je ukinut susret u-lice, odnosno ulica je prestala da
postoji onakvom kakvom smo je poznavali hiljadama godina – kao način
komunikacije i održavanja veza unutar zajednice. Zbog toga su važne pijace kao
pustinjske oaze u kojima se još uvek mogu videti tragovi prirodnosti (počev od
staraca koji prodaju namirnice lokalno uzgojene, pa do oronulosti tezgi i vonja
bačenog trulog voća i povrća), za razliku od bezlično identičnih i sterilnih tržnih
centara. Umesto ulaganja u grad koji će biti dostupan svima, strategija razvoja
je getoizovani grad čiju sliku kreira logika investitorskog uma koja je u svojoj
suštini bezlična. Tako nastaju ružni gradovi bez lokalnih specifičnosti i
detalja, a stanovnici istih postaju individue i brojevi, umesto ličnosti.
