Pravo na grad

Pravo na grad

Interesovanja za javne prostore u Srbiji sve više dobijaju na značaju, a jedno takvo veliko zanimanje za napušteni vojni objekat (kasarnu) dogodilo se u Novom Sadu krajem prošle godine. Pre nekoliko dana aktivisti Društvenog Centra su izbačeni iz kasarne „Dr. Arčibald Rajs“ jer su ilegalno ušli u napuštene i zapuštene prostorije Vojske Srbije.

Reakcije javnosti povodom ovog događaja su bile različite, od onih koji su dali punu podršku Incijativi za Društveni Centar do manje raspoloženih da tako nešto učine. Prvi su se pozivali na pravo na građansku akciju i učešće u kreiranju javnog života i javnog prostora, a drugi na opskurne tvrdnje kako je reč o grupi narkomana, stranih plaćenika i sl. Interesantni su tekstovi i komentari koji dominiraju na konzervativnim sajtovima, kao što je sajt NSPM, gde se snaga državnih zakona postavlja kao najviša vrednost, a zaostavština ratnih devedesetih koristi kao model za stigmatisanje građanskog aktivizma.

Ovde je, međutim, reč o pravu na grad. Pravo na grad pretpostavlja da grupe ili inicijative građana nastoje odbraniti pojam i fenomen javnog dobra od sveopšte komercijalizacije i politizacije svakodnevnog društvenog života. Pravo na grad znači da postoje samostalne i, manje – više, zrele građanske snage koje nastoje ostvariti jedan novi tip kulturnog života koji se bitno razlikuje od onog kakvog nalazimo u zvaničnim instuticijama kulture koje levitiraju same za sebe. Sa nestankom socijalističke države koja je nastojala da vodi brigu o zadovoljavanju ovih alternativnih potreba (i u tome bila prilično uspešna), dospelo se u neoliberalni koncept državnog uređenja koji nastoji privatizovati što više javnog sektora kako bi ukinuo mogućnosti demokratskog dijaloga. I otuda i svesrdna odbrana privatnog vlasništva i insistiranje na legalizmu i pravnoj državi, dok se suština nalazi u legitimitetu. Bolne tačke koje se tiču rešenja stambenih pitanja izgnanih vojnih porodica neće se rešiti tako što će im se dodeliti ruinirana zgrada ili prodajom iste, već vođenjem pravnih sporova sa onim državama bišve Jugoslavije u kojima su tim vojnim licima i porodicama oduzeti stanovi. To nije trenutni problem inicijativa za razne društvene centre koji se bore za egzistenciju i afirmaciju, ali ukoliko bi takve inicijative bile prepoznate od strane gradskih i republičkih vlasti sasvim sigurno bi pomogli u rešavanju i tih problema jer ih oni po definiciji dotiču kao javnu sferu. Oduzeti stanovi su problem države koja nije sigurna da je država, koja ne zna svoje granice, koja je uludo potrošila pare za besmisleni Popis stanovništva kojim je prekršila Ustav, jednostavno države koja se nalazi u agoniji. I upravo iz tih razloga bi bilo mnogo bolje da Novi Sad dobije jedan veliki Društveni Centar u kome bi se potezala i neka od ovih pitanja, jer samo ona društva koja imaju fleksibilne okvire garantuju stabilnost i dugovečnost. Zatvorenost i tradicionalizam su po pravilu u interesu populista koji se nadmeću za vlast radi vlasti. U kombinaciji sa neoliberalnom ideologijom sumnjivih privatizacija, uzurpiranja radničkih i ljudskih prava, pa sve do latentnog urbicida koji se ogleda u nepostojanju i nepoštovanju urbanog planiranja, dolazimo do tačke institucionalnog haosa gde je jedino pravilo da nema pravila.

Građanski aktivizam je mlad u Srbiji čije je društvo među najmanje urbanizovanim u Evropi, pri čemu se posmatra samo formalna urbanost, odnosno život u urbanom prostoru. U tom smislu, urbanizam kao način života je na još slabijim nogama. Maks Veber je pišući o razvoju građanskog kapitalizma isticao značaj grada na Zapadu gde se govorilo da „gradski vazduh oslobađa“.

Ostvarenje ideje Inicijative bila bi vetar u leđa oslobađanju od plemenskog duha.



Tekst je nastao 2012. god. u cilju podrške novosadskoj Inicijativi za Društveni centar http://www.drustvenicentar.org/