Luštica i austrijsko morsko nasleđe

Prateći dalje atipične kulturne tragove na ovom delu Bokokotorskog zaliva, koji se nekad zvao Risanski zaliv, prebacujemo se na poluostrvo Lušticu preko trajekta Kamenari – Lepetane nedaleko od tesnaca Verige. Verige su najuži deo Bokokotorskog zaliva i imale su funkciju čuvara ulaza u dubinu zaliva prema trgovačkim mestima kao što je u poečtku bio Risan, a kasnije centralno mesto preuzeo Kotor. Verige su ime dobile po ogromnim lancima koji su se podizali sa obe obalske strane kako piratske, i sve neprijateljske, lađe ne bi mogle da uđu i pljačkaju unutrašnja bogata naselja zaliva. Tako je ovaj tesnac bio od strateškog značaja za poslednju trećinu zaliva u kojoj su se razvijala naselja poput Morinja, Risna, Perasta i Kotora, akumulirajući bogatstvo i ugled trgovačkih porodica sklonjeni i zaštićeni od nepredviđenih upada.

Verige

Luštica je po mnogo čemu specifična, a prvi utisak je da je to poluostrvo najmanje urbanizovani deo zaliva i da se sastoji od nekolicine malih i slabo naseljenih mesta. Sa izuzetkom Krašića koji su, slobodno se može reći, devastirani gradnjom vikendica i otrgnuti od lokalno specifičnog stila seoskog naselja na moru, ostala mesta, među kojima Rose posebno, predstavljaju skladnu mediteransku celinu ribarskih naselja podignutih na škrtom terenu gde je samo maslina izdašno uspevala.

Luštica je zbog svog položaja dugo bila neka vrsta militarizovane zone, kako za vreme Jugoslavija tako i za vreme “ćesarske”, tj. Austrijske uprave. I upravo se austrijsko prisustvo pokazuje nizom građevina atipičnih za primorje svojom masivnošću i turobnošću. Reč je o strateški građenim vojnim utvrđenima koja su nastala pod nazivom “Primorske tvrđave Boka” i koja pokrivaju tri kontrolne tačke na samom ulazu u zaliv, a danas se nalaze na teritorijama Crne Gore i Hrvatske.

Na poluostrvu Luštica, na rtu Arza, nalazi se mala tvrđava Arza koja sa većom tvrđavom na ostrvu Lastavica (popularno Mamula) i tvrđavom na rtu Oštro na poluostrvu Prevlaka, u Hrvatskoj, čini vojno-stratešku celinu koju je izgradila Austrijska carevina tokom svoje uprave nad Bokom kotorskom u toku 19. veka. Sva tri objekta izgrađena su u istom stilu  i sa istom namenom zaštite unutrašnjosti zaliva, a izgradio ih je voini oficir austrijske carevine i namesnik Dalmacije – Lazar Mamula – po kojem je centralno utvrđenje i samo ostvo Lastavica dobilo kolokvijalno ime Mamula. Tvrđava na ostrvu Mamula je centralna i turistički najzanimljivija tačka ovog vojnog kompleksa (premda je rt Oštro imao veću stratešlu funkciju i shodno tome trpi najveću štetu) koja je tokom oba svetska rata služila kao zatvor. Danas je napuštena i dobrim delom devastirana, pa iako u takvom stanju i dalje ostavlja snažan i nadrealan utisak da je na jednom tako sunčanom, vetrovitom, slanom, mediteranskom mestu postojala tvrđava-zatvor sa svojom srednjoevropskom arhitekturom debelih zidova, mračnih i hladnih prostorija tipičnih za kasarne i logore. Moglo bi se to nazvati austrougarskim osećajem za nesklad na moru koji nije bio stran ni albanskoj verziji priobalnog bunker komunizma. 

Mamula

S obzirom na svoju prirodno atraktivnu poziciju i zanimljivo arhitektonsko rešenje koje se formom uklapa u kružni oblik ostrva, tvrđava Mamula će najverovatnije biti pretvorena u luksuzni hotel uprkos protestima potomaka logoraša i NVO koje se protive komercijalizaciji i ekskluzivizaciji prirodnih i kulturnih dobara. Ovaj scenario je, nažalost, najverovatniji s obzirom na potpuni nemar i nezainteresovanost institucija da objekte ovog tipa pretvore u memorijalne centre. Najmanja tvrđava Arza je zatvorena, ali uz malo penjačke visprenosti nije nemoguće u nju ući. Do tvrđave Oštro za sada ne postoji mogućnost jednostavnijeg dolaska sem prethodnog ulaska u Hrvatsku, s tim da je pristup objektu načelno zabranjen usled lošeg stanja. Na ostrvo Mamula dolazi se brodicama koje svakodnevno, pod uslovom mirnog mora, isplovaljavaju iz Herceg Novog i vode vas na celodnevnu turu obilaska ovog dela zaliva koji uključuje samu Mamulu, luštičku vodenu pećinu Plavu špilju i plaže Žanjic i Mirište.

Levo Arza, prvo ostrvo Vavedenja, iza Mamula, u pozadini Prevlaka-rt Oštro

Mirište

Arza

Arza

Pogled na Mamulu i Prevlaku

Mirište je prvo vodeno dvorište južne strane zaliva, tu je rt Arza i istoimena tvrđava, malo strvo Žanjic na kojem se nalazi manastir Vavedenja presvete Bogorodice iz 15. veka. Dobar deo plaže je dosta kamenit i tu uglavnom nema gužve i ugostiteljskih objekata. Sa druge strane brda nalazi se plaža Žanjic, dosta mirnijeg mora i slabijeg vetra, fino zavučena i sa solidnim prostorom u zaleđini za kampovanje pod šatorom. Do Mirišta i Žanjica se može doći i asfaltnim putem preko Bjelila i Krašića sa jedne strane ili južnom stranom koja je malo više neposrednija i ruralnija. A kada se već ide tuda onda se obavezno svrati na rt Veslo. 

Veslo

Luštičko nisko rastinje je dosta stradalo tokom velikih požara prošlog leta, sličan scenario je pretio i prelepom kampu na rtu Veslo ali je ipak debela hladovina ostala netaknuta. U međuvremenu su se pojavile spekulacije o prirodi požara koji su buktili širom crnogorskog i hrvatskog primorja, pa su se mogle čuti i teorije o namernom podmetanju vatre koja kada jednom uništi prirodno, tj poljoprivredno, zemljište kasnije omogućava administrativno mnogo lakše upisivanje tog istog zemljišta kao građevinskog, odnosno investitorski primamljivog i komercijalno isplativog.

Zbog svega ovoga Luštica zaslužuje posebnu pažnju i tretman kao najmanje upropašten deo crnogorskog primorja, ali koji svojim potencijalom preti da postane novi i veći Sveti Stefan, zatvoren i dostupan samo onima sa debelim džepom.