“Gotovo svi sportovi koji se danas igraju su kompetitivni. Igraš da bi pobijedio, i sama igra ima malo smisla ukoliko nisi učinio sve da pobijediš. Na seoskoj ledini, odabereš stranu, ali ne i osjećaje lokalpatriotizma, moguće je igrati jednostavno zbog zabave ili vježbe. No, čim se u igru uplete pitanje prestiža, čim osjetiš da bi ti ili neka veća skupina kojoj pripadaš mogla biti osramoćena porazom, bude se najsuroviji ratnički instinkti. Svatko tko je igrao makar i u školskom nogometnom timu svjestan je toga.
Na međunarodnoj razini, sport je jednostavno samo mimikrija ratovanja. No, važna stvar nije tek ponašanje samih igrača već stav gledatelja. Kroz njih se projiciraju čitave nacije koje se nerviraju oko apsurdnih natjecanja, ozbiljno vjerujući da je trčanje, skakanje i udaranje lopte test nacionalnih vrijednosti.
Ozbiljan sport nema ništa zajedničkog s fair playom. Vezan je s mržnjom, zavisti hvaljenjem, zanemarivanjem pravila i sadističkom zadovoljstvu u promatranju nasilja. Drugim riječima to je rat bez pucanja.”
Džordž Orvel, “Sportski duh”, 1945.
Svaki put kada se uz neko sportsko takmičenje, a naročito fudbalsko, pojave situacije huliganskog ponašanja primetni su i neizostavni komentari kako je neverovatno da neko može da ukalja sport takvim ponašanjem i akcijama. Ovo hermeneutičko shvatanje sporta je u najmanju ruku neozbiljno, ako ne i infantilno, a to naročito treba imati na umu kada su u pitanju međunarodna takmičenja nacionalnih timova. Jer sport nikada nije samo sport u svojoj tehničkoj čistoti, moderni sport je nastavak politike rata u mirnodopskim uslovima.
Možda je o sportu kao o veštini bilo moguće govoriti u Antici, ali je to tada bilo moguće samo zato što nisu postojali društveni odnosi kolektivnog, makro, identiteta od onih sa dna društvene lestvice pa do onih na samom vrhu. Savremeni sport, naročito savremeni kolektivni sport, produkt je nacionalne države, a koja je opet posledica jednog društveno-ekonomskog modela koji nije bio poznat (u) Antici, a reč je, svakako, o kapitalizmu. Imajući u vidu mehanizam kapitalističke proizvodnje društvene svakodnevnice koji podrazumeva usložnjavanje društvenih odnosa kroz specijalizaciju i profesionalizaciju vršenja društvenih uloga i funkcija, dobijamo čitav lanac međusobno zavisnih elemenata koji u svojoj heterogenosti daju koherentnu i kompaktnu celinu jednog funkcionalnog društvenog organizma. Taj organizam obavlja egzistencijalne funkcije zadovoljavanja svojih energetskih potreba kroz društvene podsisteme kao što su ekonomija i privreda, ali isto tako svoju legitimizaciju crpi iz novoizmišljenih stvari koje proglašava tradicionalnim kao što su jezik ili narodna nošnja, uopšte simboli jednog kolektivnog identiteta iz domena kulture kao posebno taktilnog polja svake nacije. Sport je u čitavoj priči samo nastavak ove društvene nadgradnje i u njemu se možda najbolje oslikavaju unutrašnja stanja i kretanja društvenog organizma.
Ovo naročito važi za fudbal jer je fudbal od svih sportova najpodesniji za kolektivnu identifikaciju i sa njom prateću manipulaciju. Pre svega, fudbal je u svojoj suštini jeftin i jednostavan sport, ako je uopšte sport s obzirom na činjenicu da simulaciju igranja fudbala možemo da izvedemo u gotovo svim konetkstima i u različitim uslovima. Možemo ga igrati na maksimalno improvizovanom terenu i sredstvima koji ne zahtevaju sitničavu specifikaciju i preciznost kao što je slučaj sa košarkom npr. Fudbal smo kao klinci igrali šutirajući limenke, zgužvane papire, umotane čarape, najrazličitijim lopt(ic)ama pri čemu bi nam stative bile cigle, stable drveća, dovratci ili jednostavno iscrtani zidovi. Fudbal je opštedostupna stvar, veoma jeftina i jednostavna i baš iz tih razloga toliko popularna pojava, pa sam sklon da ga uzimam kao neku vrstu simboličke predstave društva koje ga upražnjava. Na sve ove unutrašnje osobine fudbala kao izuzetnog jednostavnog, jeftinog i masovnog sporta, treba dodati i posledičnu komercijalizaciju i količinu novca i uopšte javne pažnje koju zaokuplja.
Imajući u vidu sve ove stvari jasno da je fudbal nešto mnogo više i mnogo jače od ostalih sportova jer se ostali sportovi ne mogu igrati u ovako fluidnim uslovima. Za ostale sportove su neophodni jasno definisani uslovi i sredstva, a za to je potreban određeni standard, a samim tim i obrazovanje aktera igre. U fudbalu je sve to svedeno na minimum kako bi bilo maksimalno omasovljeno i maksimalno zapaljivo, a pri tome je jedini sport koji se igra nogama što mu daje na snazi i intenzitetu osvajanja prostora, te stoga zapravo predstavlja igru strategije vladanja prostorom (teritorijom).
Kao simboličko-spektakularna manifestacija nacionalne države koja je po definicji kapitalistička, oko fudbala se okupljaju različite političke ideologije, pa se tako neretko može naići na stav da je određenima politička pozadina fudbalskog kluba/tima bitnija i važnija od same igre. Ovo je sasvim legitiman stav iako u medijima najčešće nailazimo na komentare da sport ne treba mešati sa politikom, što je u najmanju ruku neozbiljan, ali još više opasan stav. Jer upravo je priča o navodnoj odvojenosti sporta od politike uspela da napravi korporativni sport koji se vrti oko nekolicine bogatih klubova korporacija. To se najbolje vidi po takozvanoj Ligi šampiona koja je to samo po nazivu jer odavno u istoj ne učestvuju svi šampioni/pobednici nacionalnih liga. I kada se u toj situaciji ubijanja klupskog fudbala shvaćenog kao odraz ideje koja okuplja i mobiliše ljude oko njega pojavi radikalizam navijačkih grupa, onda se on najčešće prelije na nivo nacionalnih timova, odnosno reprezentacija koje su ostale još uvek manje ili više immune na korporativizam privatnog klupskog sporta. A navijačko nasilje je neizostavan segment čitave priče upravo iz već pominjanih razloga i karaktera samog fudbala kao igre jeftine, masovne, dostupne i najnepismenijima, pogodne za političku mobilizaciju različitih društvenih slojeva, političkih i interesnih grupa. Danas kada se govori o velikim rivalitetima i velikim derbijima uvek u pozadini treba tražiti kulturni i socijalni moment, odnosno razlog snažnog rivaliteta.
Ovogodišnje evropsko prvenstvo u Francuskoj nije ništa manje izuzeto iz ove priče, a posebno lepo se uklapa u širu sliku rastućih evropskin nacionalizama i EU skepticizma. Ruski navijači su ove godine predominantni, očigledno pristigli sa jasnim ciljem i dobrim treningom, kako to samo funkcioniše u istočnoevropskim zemljama, pa je ova ruska eksukrzija na Zapad bukvalno negacija i gaženje svega onoga što godinama unazad vidimo kao medijsko pljuvanje i vređanje Rusije. Hrvati su se takođe pobrinuli da prvenstvo iskoriste za svoje unutrašnje razračunavanje prekidom na utakmici protiv Češke. Kod zapadnih suseda već neko vreme sa većim ili manjim žarom gori sukob Dinamo (Zagreb) – Hajduk (Split), odnosno dalmatinsko nezadovoljstvo i maltene bojkot HNS koji je pod monopolom Dinamovog čoveka Mamića, pa je ovaj incident moguće pokušaj destabilizacije rada saveza u cilju odlaska pomenutog. Čitava slika ovogodišnjeg fudbalskog huliganizma ide na ruku francuskoj vladi koja je istovremeno pritisnuta masovnim radničkim protestima protiv reforme Zakona o radu, ali to je manje popularna, a više opasna tema, pa se o njoj medijski gotovo ništa i ne čuje.
Fudbal je možda prikladnije opisati kao pojavu i stvar koja je više od igre, a ne samo kao najvažniju sporednu stvar na svetu. Jer baš kao i u istoimenoj domaćoj seriji Više od igre “fudbal je ogledalo dva sloja, to su dve struje, dva tabora. Nisu to samo igrači, već je to ceo grad, ceo život u jednom gradu. Na utakmici se ne navija samo za ovaj ili onaj klub, već se navija za onu ili ovu ideju. Fudbal je sfera gde se ispoljavaju ne samo navijačke strasti, već je i politička legitimacija” (scenarista serije “Više od igre” Slobodan Stojanović).
 |
| Martin Gut - Table Football War |
