Lutajući Sveti Sava

Da li ste znali da je hram Svetog Save izgrađen na mestu za koje se pogrešno mislilo da je mesto na kojem je Sinan paša spalio mošti srpskog svetitelja?

Ova tragična istorijska epizoda srpskog naroda odigrala se u 16. veku kada su srpski ustanici podigli pobunu protiv osvajačkog pohoda Osmanlija u krajevima severno od Dunava, tačnije u današnjem Banatu. Nakon vojnog neuspeha ustanika i u želji da se dodatno osveti pobunjenim Srbima, Sinan paša premešta telo svetitelja iz manastira Mileševe i odlučuje da ga javno spali na jasno vidljivoj uzvisini iznad ondašnjeg Beograda koji je bio koncentrisan oko današnjih Kalemegdana i Dorćola. Tada, kao i sada, to uzvišeno brdo zvalo se Vračar, ali je njegova lokacija u istorijskom i simboličkom sećanju često lutala i menjala geografski položaj.

U nameri da simbolički obeleži mesto spaljivaljanja moštiju sveca beogradski knjižar Gligorije Vozarović podiže drveni krst sa ikonama 1847. g. i prvi, doduše pogrešno, prostorno markira ovu istorijsku epizodu. Ovaj kraj je ubrzo nazvan Vozarov krst, da bi 1933. g. Društvo Sv. Save obnovilo Vozarov krst u formi svedenog kamenog krsta crvene boje, nakon čega će čitav kraj dobiti ime Crveni krst.

Za tačnom lokacijom se i dalje tragalo, a istoričari i poznavaoci beogradske geografije odbacili su ideju o Crvenom krstu i zaključili da je tačna lokacija današnji Tašmajdanski park i crkva Svetog Marka.

Ondašnji Beograd bio je mnogo manji i periferija grada počinjala je već kod današnje Skupštine, a odatle niz Bulevar kralja Aleksandra protezao se Carigradski drum, glavna saobraćajnica kojom su vojske ulazile u grad. Dolazeći u grad Sinan paša jasno je video šumovito i močvarno područje južno od današnjeg bulevara, dok je na severnoj i istočnoj strani bila suva čistina na kojoj su se skupljale romske čerge sa pratećim vračarama, po kojem je Vračar i dobio ime. U 16. veku ovaj prostor je bio poludivlji, svakako bez zgrada koje bi zaklanjale pogled ka Dunavu i Kalemegdanu, pa je lomača mogla dobro da se vidi sa svih strana kao opomena srpskom stanovništvu.

Prostor Tašmajdana, odnosno starog jezgra Vračara, doživeo je veliku transformaciju, odatle je prvobitno izmešteno groblje, zatim su naseljeni Savamalci, a potom je knez Miloš Obrenović podigao crkvu Svetog Marka po dobijanju nezavisnosti od Turaka. Vreme je prolazilo, grad se širio, menjao svoju morfologiju, a sa njim se i priča o spaljivanju moštiju Svetog Save pomerila na današnju lokaciju hrama. Krajem 19. veka Društvo za podizanje hrama Sv. Save bira ovu lokaciju kao tada jedino slobodnu vračarsku površinu i postavlja temelje bogomolje čija će gradnja trajati više od veka. Iako istorijski netačna i prostorno nelogična ova lokacija je opstala kao opštepoznato mesto jednog važnog istorijskog događaja.

Zanimljivo je da je sticajem istorijskih i političkih okolnosti na današnjem Tašmajdanu istaknuta azerbejdžanska zastava, polumesec je opet na mestu događaja.